“Waar gaat deze film over?” is de vraag waar ik steeds op terugkwam tijdens het kijken naar ‘Saltburn’. In de nieuwe film van schrijver-regisseur Emerald Fennell gebeuren dingen, vaak op onverklaarbare wijze, in de vorm van prachtig gefilmde en steeds onaangenamere scènes waarin het vuile, rijke Engeland wordt bekritiseerd en die van de ene in de andere glijden, en de humor wordt steeds donkerder. Oh, en de uitvoeringen zijn een absoluut genot.
Maar wat EN WAAR? Recensies prezen het als eigenzinnig eet de rijken film, bewijst het maar weer eens dat we niet echt weten wat het betekent. Het is waar dat “Saltburn” rijke karakters heeft wier oppervlakkigheid komisch irritant is en een personage genaamd Oliver (Barry Keoghan) aan de buitenkant van die bubbel, die net zo gefascineerd is door die wereld als hij erdoor wordt verstoten.
Dit zijn echter slechts details.
Dus wanneer Oliver zich verdiept in geweld en zelfvoldane verdorvenheid tegen de bevoorrechten, is het moeilijk het gevoel te krijgen dat hij gemotiveerd wordt door wraak of jaloezie. Of dat Fennell of de film zelf nog een appeltje te schillen hebben – wat is dat? – de uitsluiting van rijkdom in Engeland? Kapitalisme? Vooral de rijken misschien?
Terwijl we hier in werkelijkheid een film hebben over een radeloze jongeman die tekeer gaat tegen wat ze niet hebben of tegen wie ze zijn. Voor zover je kunt zien, gaat het eerder om wie hij niet is.
Dit is een intrigerend punt waarover ‘Saltburn’ frustrerend onnieuwsgierig is. In plaats daarvan krijgen we een leuke film over een intelligente jongeman die de rijke levensstijl ruikt nadat hij Felix (Jacob Elordi) en zijn team heeft ontmoet tijdens zijn studie aan de Universiteit van Oxford en op brute wijze infiltreert in hun kring. Hij bedenkt een plan om tijdens de schoolvakanties uitgenodigd te worden in het huis van Felix, eh, het kasteel.
Van daaruit veroorzaakt het een geleidelijke chaos. Hij is niet wraakzuchtig. Hij is maniakaal.
Denk aan Matt Damon in de al even homo-erotische thriller uit 1999, ‘The Talented Mr. Ripley’, die methodisch het toegeeflijke leven van Jude Law doordringt en op zijn kop zet. Niet zoiets als ‘Ready or Not’ uit 2019, waarvan de hoofdpersoon alle reden heeft om haar leven te verdedigen tegen haar rijke, moorddadige schoonfamilie.
Oliver is functioneel gek en reageert het af op een domme, egocentrische familie, wier enige fouten zijn dat ze dom en egocentrisch zijn. Er is niets dat hun einde voorspelt. En vanwege spoilers zeg ik alleen dat de film vaag verwijst naar het probleem van de ongelijkheid in rijkdom, maar de essentie mist van hoe armoede en rijkdom er in relatie tot elkaar uitzien.
Deze film richt zich niet op de haves en have-nots. Het zijn eerder degenen die hebben en degenen die meer willen. Dit is een ander gesprek, waarbij wordt gewezen op elk van hun relaties met het kapitalisme en rijkdom. Daar is ruimte voor kritisch onderzoek, maar daar doet deze film geen moeite mee.
Een deel van het probleem is hoe we anticiperen op films als ‘Saltburn’, wat we erop projecteren en wat ze in werkelijkheid zijn. Onze kijk op de wereld vergeleken met wat ons op het scherm wordt gepresenteerd. Deze film valt onder een aantal daarvan. Maar op zichzelf is het ook niet bijzonder interessant.
Door het valse ‘eet de rijken’-element te verwijderen, blijft ‘Saltburn’ vasthouden aan zijn absurdistische entertainment.
Voor het diner in de familie-eetkamer is avondkleding vereist. Een scène waarin hij de zus van Felix (Alison Oliver) midden in de nacht op het gazon in elkaar slaat. Het moment waarop ze op orgastische wijze het vuile badwater van Felix drinkt terwijl de camera naar haar tong draait terwijl ze in bad stapt.
Fennell lijkt er plezier in te hebben zijn publiek binnenstebuiten te keren en ons intiem mee te nemen in een bijzonder grotesk verhaal dat zowel het kapitalisme als het verlangen misschien hebben helpen opbouwen. We zijn de hele tijd geworteld in Olivers perspectief in ‘Saltburn’, waardoor het personage op zijn minst doordringbaar is voor het publiek.
We zien zowel haar verlangen naar Felix als alle prachtige ornamenten in het landhuis in gelijke mate. Op zijn beurt wijst Fennell op de rimpelingen in Felix ‘buikspieren en de zachte inrichting van het huis en het terrein eromheen.
Hier zit vreugde in. Het dwaze heen en weer gepraat tussen de familieleden van Felix, waaronder neef Farleigh (Archie Madekwe, die we zo dadelijk zullen zien), moeder (Rosamund Pike) en vader (Richard E. Grant) draagt alleen maar bij aan die spanning.
Voor wat het waard is: Fennell geeft ons een geweldige dialoog in ‘Saltburn’, maar geen geïnspireerd verhaal. Hoewel het zeker leuk is om naar te kijken, vooral onder een groot theaterpubliek dat daartoe bereid is, laat het veel te wensen over. Het is verre van ongelooflijk gewaagd.”Veelbelovende jonge vrouw”, zijn eerdere regiewerk.
Dit geldt vooral als je meer nadenkt over het verhaal en wat er ontbreekt. Farleigh, het snobistische, biraciale homoseksuele familielid van Felix, is bijvoorbeeld waanzinnig jaloers op Oliver wanneer Oliver meer toegang krijgt tot het huis en de oppervlakkige genegenheid van Felix ‘andere familie wint.
Dit wordt vaak verwerkt in de hele ‘tit-for-tat’-sfeer die in de structuur van het verhaal is verweven. Maar wanneer Farleigh Felix confronteert met oprechte zorgen over hoe gemakkelijk het voor Oliver was om op nogal verleidelijke wijze het gezin binnen te komen vergeleken met zijn positie daarin, wordt hij weggevaagd.
Hoewel deze afwijzende houding bij Felix past, versterkt het alleen maar de raciale kwesties in een verhaal dat tot doel heeft reflectie over privileges uit te lokken. Dit wordt vooral flagrant naarmate je meer over Oliver leert in de film. In grotendeels witte films als deze wordt klasse zo vaak de standaardtoegangspoort tot discussies over rijkdom, terwijl ras net zo essentieel is en alles nog ingewikkelder maakt.
Films die zich afspelen in Groot-Brittannië – e Groot-Brittannië in het algemeen – probeer zelden deel te nemen aan raciale politiek. Er is een mogelijkheid om dat dieper te doen in ‘Saltburn’, maar dat is niet het geval.
Eén lichtpuntje is echter dat Fennell hier zijn eigen blinde vlek leek te herkennen, en ten tweede een interview met Voguewerkte samen met Madekwe om dit probleem explicieter aan te pakken in de film.
Maar dit komt in de film niet zo duidelijk over. Elke poging om Farleigh af te beelden die de behoefte voelt om voortdurend op te treden onder haar blanke familie, wordt ondermijnd door haar meer prominente bravoure die ze uitstraalt, zelfs in scènes zonder haar familie in de buurt. Wie is hij werkelijk in dit verhaal? Bijkomende schade, blijkbaar.
Als we het echter hebben over verhalen die daadwerkelijk over problemen gaan, is het moeilijk om je niet af te vragen hoe ‘Saltburn’ eruit zou hebben gezien als Farleigh het verbitterde personage in het middelpunt van dit verhaal was geweest en niet Oliver. Dan zijn we hier wellicht iets op het spoor.
“Saltburn” is nu in geselecteerde theaters te zien en zal op 22 november overal worden uitgebracht.